Hz. Peygamber (s.a.v) Döneminde İş Hayatında Kadınlar
Hz. Peygamber (s.a.v) umre yaparken yanına Kayle el-Enmariyye gelmiş ve kendisine ticaretin ilkeleriyle ilgili sorular sormuştur...
Allahü Teâlâ, insanı bir erkek ve dişiden yaratmıştır.(1) Erkek ve kadına fıtraten farklı meziyetler yüklemiş; erkek, ailenin geçiminden sorumluyken kadının ailede en temel vazifesi temin-i nesil, tedbir-i menzil ve terbiye-i evlat olarak şekillenmiştir. Kadının bu sorumluluklarının yanı sıra çalışmak istemesi durumunda İslâm buna karşı çıkmamıştır. Ancak Müslüman kadın çalışması durumunda helal-haram sınırlarına riayet etmesi gerekmektedir.(2) Hz. Peygamber çalışmak isteyen Müslüman kadınlara müsaade etmiştir. Nitekim Rayta bnt. Abdillah, Allah Resûlü’ne gelerek: “Ya Rasûlallah! Ben zanaatkâr bir kadınım. Ürünler yapar, satarım. Benim, eşimin ve çocuğumun herhangi bir malı yok.” dedi ve Hz. Peygamber’e ailesi için harcama yapıp yapamayacağını sordu. Hz. Peygamber (s.a.v): “Onlara yaptığın harcamalarda senin için mükâfat vardır.” buyurarak çalışmasının önünde bir engel olmadığını belirtti.(3)
Hz. Peygamber (s.a.v) umre yaparken yanına Kayle el-Enmariyye gelmiş ve kendisine ticaretin ilkeleriyle ilgili sorular sormuştur. Rasûlullah da (s.a.v) ona: “Ey Kayle, bir şey alacağın zaman, satıcı ister versin isterse de vermesin, düşündüğün fiyatı vererek müşteri ol. Bir malı satacağın zaman da satmayı düşündüğün fiyat neyse onu söyle.” buyurmuştur.(4) Nitekim Rasûlullah (s.a.v) burada alışverişte gözetilmesi gereken hususlara işaret etmiş aynı zamanda çalışmasına da karşı çıkmamıştır. Hz. Peygamber’in eşi Hz. Hatice’nin de ticaretle uğraştığı bilinmektedir.(5)
Cahiliye döneminde çocuklar çeşitli sebeplerden ötürü sütanneye verilirlerdi. Nitekim Rasûlullah da (s.a.v) sütanneye verilmişti. Bu uygulama Hz. Peygamber döneminde de devam etmiştir. Hz. Peygamber’in oğlu İbrahim doğduğunda Neccaroğullarından Bürde bnt. Münzir(6) ona sütannelik etmiş, Hz. Peygamber’in torunu Hz. Hüseyin’i Hz. Abbas’ın hanımı olan Lübâbe bnt. Haris emzirmiştir. Sütannelere kişinin maddi durumuna ve cömertliğine göre değişen bir ücret verilmekteydi.(7)
Arap yarımadasının güneyinde ve kuzey batısında dokuma tezgâhlarının olduğu ve kadınların bu tezgâhlarda kumaş dokudukları bilinmektedir. Medine’de de -az da olsa- dokuma tezgâhları bulunmaktaydı. O dönem kadınlar yün eğirir ve elde ettikleri iplerle elbise dikerlerdi.(8) Dokumacılığın yanı sıra terzilik de yaptıkları bilinmektedir. Tehnâ bnt. Küleyb isimli bir kadın kendi elleriyle diktiği elbiseyi oğluyla yollayarak bunu Hz. Peygamber’e (s.a.v) hediye etmişti.(9)
Elbise, ayakkabı, sergi, yatak, minder, yastık yüzü, matara gibi pek çok eşya yapımında kullanılan deri, yine o dönemin kadınları tarafından tabaklanmakta ve kullanıma hazırlanmaktaydı. Deri tabaklama işiyle Hz. Peygamber’in (s.a.v) eşlerinden Ümmü Seleme ile Zeynep bnt. Caşh da uğraşmaktaydı. Zeynep bnt. Caşh, tabaklanmış deriyi elbise şeklinde dikerek satar, kazandığı parayı da tasadduk ederdi.(10)
Asr-ı Saâdet’te, Medine pazarında nizam ve intizamı sağlamakla görevli kadınlar bulunmaktaydı. Semra bnt. Nuheyk el-Esediyye çarşıları dolaşır ve herhangi bir anlaşmazlık olduğunda yanında taşıdığı kamçı ile müdahalede bulunurdu.(11) Kadınların Hz. Peygamber döneminden sonra da benzer görevler üstlendikleri görülmektedir. Mesela Hz. Ömer döneminde Şifâ bnt. Abdillah(12) isimli sahâbiye (kadın sahâbî) çarşı-pazardan sorumluydu.(13)
Medine’de attârlık yapan (bir nevi eczacılık yapıp güzel kokular satan) kadınlar da mevcuttu. Müleyke Ümmü’s-Sâib es-Sekâfiyye, Esmâ bnt. Muharribe ve Havle bnt. Tüveyt bunlardandır.(14)
Sağlık hizmetlerinde bulunan kadınlar, savaşlarda yaralıları tedavi edip su taşırlardı. Sadece bununla kalmayıp bizzat savaşan kadınlar da mevcuttu. Mesela, Ümmü Ümâre künyeli Nesîbe bnt. Kaʻb b. Amr, Rasûlullah (s.a.v) ile pek çok savaşa katılmış; bunlardan Uhud savaşında vücudunun 13 yerinden yara almıştır.(15) Kadınların sağlık alanında çalışmaları sadece savaşlarla sınırlı değildi. Hz. Ebû Bekir’in kızı Esmâ bnt. Umeys, Rasûlullah’ın hastalığı sırasında Hindistan ve Yemen’den getirilen bitkilerden ilaç yaparak Hz. Peygamber’i tedavi etmeye çalışmıştır.(16) Asıl adı Leylâ olan, ancak hastaları tedavi ettiğinden dolayı Şifâ olarak isimlendirilen Leylâ bnt. Abdillah, cahiliye döneminde hastaları tedavi ediyordu. Bu durum Hz. Peygamber döneminde de devam etmiştir.(17) Asr-ı Saâdet’te ebelik yapan kadınlar da bulunmaktaydı. Ümmü Rafi‘i’in ebelik alanında uzman olduğu belirtilmektedir.(18)
Eğitime önem veren Hz. Peygamber, kadınların eğitimiyle de yakından ilgilenmiş, bunun için özel kadın öğretmenler görevlendirmiştir. Bilhassa Ezvâc-ı Mutahharât (kendi hanımları), kız çocuklarının ve kadınların eğitim-öğretimiyle yakından ilgilenir, evlerine gelenlere bildiklerini aktarırlardı. Hz. Peygamber (s.a.v), okuma-yazma bilen az sayıdaki kadından birisi olan Şifâ bnt. Abdillah’a, Hz. Hafsâ’ya okuma-yazma öğretmesini istemiştir.(19)
Kadınların eğitim-öğretimle ilgisinin Hz. Peygamber döneminden sonra da devam ettiği görülmektedir. NitekimHadis ilminde önemli bir yere sahip olan Hz. Âişe, ashaptan Hz. Ömer, Ebû Hüreyre, Abdullah b. Ömer, Ebû Musa el-Eş‘arî gibi pek çok sahâbîye hadis rivayet etmiştir. Hz. Âişe; tefsir, hadis ve fıkıh gibi ilimlerin yanı sıra nesep, tarih, siyer, tıp, astronomi, şiir, hitabet, eğitim ve siyaset alanlarında da önemli bir ilmî birikime sahipti.(20)
Hz. Peygamber döneminde kadınların sütannelik, dokumacılık, kuaförlük(21),tarım, ticaret, terzilik, attârlık, deri tabaklama, çobanlık(22), kamu hizmetleri ve eğitim başta olmak üzere pek çok alanla iştigal ettiklerini görmekteyiz. Bunların yanı sıra nadir de olsa ağır işlerde çalışan kadınlar da olmuştur. Celîle bnt. Abdilcelil bunlardan birisidir. O, kuyu kazma işiyle ilgilenmiştir.(23) Demir işçiliğinde maharetli bir kadın olan Rudeyniyye’nin, “Rudeyniyye” olarak adlandırılan mızraklar imal ettiği aktarılmaktadır.(24)
Kaynakça
Acarlıoğlu, Ahmet. “Hz. Peygamber (sav) Döneminde Kadının Çalışma Hayatındaki Yeri”.Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (2019), 212–232.
Ağaoglu, R. Ahmet. “Hadisler Işığında Kadınların İstihdamı Meselesi”.İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 5/2 (2019), 459–473.
Güleç, Hümeyra. “Hz. Peygamber Dönemi Kadınlarında Meslekî İlgi”.Danisname Beşeri ve Sosyal Bilimler Dergisi 3 (2021), 89–116.
İbn ‘Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-aṣḥâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.
İbn Ḥacer, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-‘Asḳalânî. el-İṣâbe fî temyîzi’s-ṣaḥâbe. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud ve Ali Muhammed Muavviz. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1995.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Ḥimyerî el-Me‘âfirî el-Basrî el-Mısrî. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekâ, İbrahim el-Ebyarî ve Abdulhafiz eş-Şelebî. 2 Cilt. Mısır: Şeriketü Mektebe ve Matbaatü Mustafa, 1375/1955.
İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. Ṭabaḳātü’l-kübrâ. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1388/1968.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Ḥasen ‘İzzüddîn Ali b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Üsdü’l-ġābe fî ma‘rifeti’s-ṣaḥâbe. thk. Ali Muhammed Muavviz, Âdil Ahmed. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
Uraler, Aynur. “Şifâ bnt. Abdullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/138-139. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Yılmaz, Hüseyin. “Hz. Peygamber Döneminden Günümüze Kadınlar ve Cami Eğitimi”.Değerler Eğitimi Dergisi 5/14 (2007), 107–130.
Yılmaz, Metin – Velioğlu, Tuğba. “Hz. Peygamber Döneminde Kadınların El Sanatlarına İlgisi”.Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 0/38 (2015), 57–76.
1 Hucurât 49/13.
2 Acarlıoğlu, “Kadının Çalışma Hayatı”, 216.
3 İbn Sa‘d, Ṭabaḳāt, 8/290.
4 İbn Sa‘d, Ṭabaḳāt, 8/311.
5 İbn Hişâm, es-Sîretü’n-nebeviyye, 1/187.
6 İbn Sa‘d, Ṭabaḳāt, 1/136.
7 Acarlıoğlu, “Kadının Çalışma Hayatı”, 226–227.
8 Acarlıoğlu, “Kadının Çalışma Hayatı”, 218, 220.
9 İbn Ḥacer, el-İṣâbe, 5/464.
10 Acarlıoğlu, “Kadının Çalışma Hayatı”, 217–219; Yılmaz-Velioğlu, “Hz. Peygamber Döneminde Kadınlar”, 71.
11 İbn. ‘Abdilberr, el-İstî‘âb, 4/1863.
12 Şifâ bnt. el-Adeviyye olarak da tanınmaktadır.
13 İbn ‘Abdilberr, el-İstî‘âb, 4/1869.
14 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe, 7/260; İbn Ḥacer,el-İṣâbe, 8/16-18, 94.
15 Acarlıoğlu, “Kadının Çalışma Hayatı”, 223–224.
16 Acarlıoğlu, “Kadının Çalışma Hayatı”, 221.
17 İbn ‘Abdilberr, el-İstî‘âb, 4/1868-1869.
18 Ağaoglu, “Hadisler Işığında Kadınların İstihdamı Meselesi”, 469.
19 Ağaoglu, “Hadisler Işığında Kadınların İstihdamı Meselesi”, 466; Ayrıca bk. Uraler, “Şifâ bnt. Abdullah”, 39/138.
20 Yılmaz, “Hz. Peygamber Döneminden Günümüze Kadınlar”, 122.
21 Acarlıoğlu, “Kadının Çalışma Hayatı”, 227–228.
22 Güleç, “Hz. Peygamber Dönemi Kadınlarında Meslekî İlgi”, 96.
23 Acarlıoğlu, “Kadının Çalışma Hayatı”, 217.
24 Yılmaz-Velioğlu, “Hz. Peygamber Döneminde Kadınlar”, 73.
Asiye Tekçe diğer yazıları
- 09 Aralık 2023 Mescid-i Aksa
- 15 Temmuz 2023 Asr-ı Saâdette Esnaf Ahlakı